W imieniu p. Dziekana Wydziału Filologicznego UJ, prof. Władysława Witalisza i p. Dyrektor Instytutu Orientalistyki UJ, prof. Kingi Paraskiewicz oraz krakowskich absolwentów i studentów iranistyki, serdecznie zapraszamy na uroczystość wręczenia medalu Plus ratio quam vis p. Prof. Piotrowi Chełkowskiemu, wybitnemu absolwentowi i donatorowi krakowskiej Alma Mater. Uroczystość odbędzie się dnia 20 października 2023 roku o godz. 11:00 w Auli Collegium Novum. W imieniu Uhonorowanego, medal odbierze Córka, p. Monika Chelkowska-Tarony.
Prof. Piotr J. Chełkowski (ur. 1933 w Śmiełowie) jest absolwentem iranistyki w Uniwersytecie Jagiellońskim i emerytowanym wieloletnim profesorem New York University. Znany w światowym środowisku akademickim jako Peter J. Chelkowski, należy do grona najwybitniejszych współczesnych badaczy Iranu i Bliskiego Wschodu, specjalizujących się w studiach nad kulturą, a w szczególności sztuką wizualną i szyickim teatrem rytualnym. Szerokie spektrum zainteresowań Profesora obejmuje również zagadnienia związane z islamem, klasyczną literaturą perską, zwłaszcza epiką Nezamiego z Gandży (XII-XIII w.), perską literaturą ludową i teatrem ludowym, językiem propagandy rewolucyjnej, czy architekturą i sztuką islamu.
W kursach prowadzonych w latach 1968-2012 w NYU, Profesor Chełkowski zajmował się między innymi pozycją islamu we współczesnym świecie i demaskowaniem stereotypów w zachodnich wyobrażeniach o kulturze muzułmańskiej. Piastował również szereg funkcji w NYU, od kierownika studiów magisterskich (1970-1973), kierownika Studiów Bliskowschodnich (1988-1991), kierownika Zakładu Języków i Literatur Bliskiego Wschodu (1975-1978) po Dyrektora Centrum Studiów Bliskowschodnich Hagopa Kevorkiana (1975-1978 i 1988-1991). Wyrazem uznania społeczności akademickiej NYU dla działalności dydaktycznej Profesora Chełkowskiego, której oddawał się z pasją do 80. roku życia, była przyznana mu dwukrotnie nagroda Golden Dozen Award for Excellence in Teaching (1989 i 1996). W 2007 roku otrzymał też dwie księgi jubileuszowe w uznaniu wiedzy specjalistycznej i umiejętności mentorskich. Zdaniem studentów amerykańskich, jak i tych, którzy pamiętają jego serię wykładów w krakowskiej Alma Mater, każdy wykład Prof. Chełkowskiego był niezapomnianym wydarzeniem, podczas którego potrafił przekazywać imponującą wiedzę z charyzmą i talentem aktorskim.
W ramach przygotowania do późniejszej kariery akademickiej, Profesor Piotr Chełkowski studiował orientalistykę w Uniwersytecie Jagiellońskim (1953-1958) oraz aktorstwo w krakowskiej szkole teatralnej (1955-1956). Po ukończeniu krakowskiej orientalistyki, podjął studia w londyńskiej School of Oriental and African Studies (SOAS, l. 1959-1962), skąd udał się na studia doktoranckie Uniwersytecie Teherańskim (1963-1968), na którym w 1968 roku uzyskał doktorat z literatury perskiej na podstawie rozprawy Tārix va janbe-ye adabi-ye ta’ziye (Historia i aspekt literacki ta’zije). Podczas pięcioletnich studiów w Teheranie pracował dla organizacji charytatywnej Care Mission, która budowała szkoły i łaźnie w najbardziej zacofanych regionach Iranu, dzięki czemu mógł poznać głębiej przedrewolucyjny Iran, docierając do odległych wiosek i wchodząc w bezpośredni kontakt z przedstawicielami wszystkich klas społeczeństwa irańskiego. Obserwacja, a niekiedy i uczestnictwo w ludowych obrzędach religijnych, nadal kultywowanych na irańskiej prowincji (mimo programowej modernizacji kraju przez szacha), przyczyniło się do fascynacji Profesora rytualnym teatrem szyickim, ta’zije, który odkrył dla zachodniej publiczności i promował podczas corocznych Międzynarodowych Festiwali Sztuki w Szyrazie (Shiraz Arts Festival/ pers. Dżaszn-e Honar) odbywających się od 1967 do 1977 roku pod patronatem cesarzowej Farah Diby. Profesor Chełkowski brał czynny udział w organizacji tych prestiżowych festiwali, których celem była budowa mostów między światem Wschodu i Zachodu (w którym Polskę w dziedzinie muzyki reprezentowali m.in. Krzysztof Penderecki, Polska Orkiestra Symfoniczna oraz Filharmonia Krakowska) i zdołał zarazić fenomenem ta’zije takich reżyserów i teoretyków teatru, jak Peter Brook czy Jerzy Grotowski.
Równocześnie, jako badacz obdarzony intuicją, bezbłędnie wyczuł puls historii i potencjał rewolucyjny tkwiący w szyickiej obrzędowości pasyjnej, który genialnie opisał później Ryszard Kapuściński w Szachinszachu (1982).
Wyrazem fascynacji Profesora irańskimi widowiskami pasyjnymi jest, m.in., monografia Ta’ziye: Ritual and Drama in Iran (New York University 1979), będąca pokłosiem międzynarodowej konferencji, którą współorganizował w 1976 roku podczas Festiwalu w Szyrazie.
Obok licznych publikacji poświęconych szyickim widowiskom, Profesor Chełkowski jest również autorem i współautorem cenionych opracowań w dziedzinie literatury i sztuki perskiej, m.in. Mirror of the Invisible World: Tales from the Khamseh of Nizami, za którą otrzymał pierwszą nagrodę American Association of University Presses w 1975 roku.
Inną ważną pozycją w dorobku naukowym Profesora Chełkowskiego jest monografia Staging a Revolution: The Art of Persuasion in the Islamic Republic of Iran, wydana wraz z Hamidem Dabashi w 2000 roku, dokumentująca rolę sztuki wizualnej odwołującej się do mitów i symboli religijnych w mobilizacji rewolucyjnych mas w Iranie. W sumie jest autorem ponad 100 publikacji naukowych.
Poza działalnością stricte naukową, Profesor Chełkowski był chętnie zapraszany jako ekspert w dziedzinie Bliskiego Wschodu do programów telewizyjnych i radiowych, między przez BBC World Service, Radio France International, czy Voice of America. Prowadził również serię cieszących się dużą popularnością programów telewizyjnych poświęconych Islamowi i kulturze perskiej dla amerykańskiej stacji CBS. Zaproszony do poprowadzenia jednego programu, zyskał entuzjastyczne recenzje widzów, domagających się kolejnych odcinków, których liczba urosła do stu. Za działalność promującą dialog międzykulturowy otrzymał w 1997 roku nagrodę Fundacji Alfreda Jurzykowskiego, zaś w 2011 roku w uznaniu działalności naukowej oraz wysiłków na rzecz budowania mostów między religiami i cywilizacjami otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej.
W swojej międzynarodowej karierze Profesor Piotr Chełkowski nigdy nie zapominał o krakowskiej Alma Mater, podkreślając przy wielu okazjach swój akademicki rodowód. W 2005 roku odwiedził z serią wykładów Instytut Orientalistyki UJ oraz Polską Akademię Nauk. Przechodząc na emeryturę, postanowił przekazać krakowskiej iranistyce swój niezwykle cenny, liczący kilkaset woluminów księgozbiór, który przesłał na własny koszt z Nowego Yorku do Krakowa.
Zaproszony w 2019 roku jako gość honorowy na Konferencję Jubileuszową 100-lecia Krakowskiej Orientalistyki, nie krył wzruszenia, ostatecznie jednak musiał odmówić, z powodu pogarszającego się stanu zdrowia.
Na początku tego roku (2023) Zakład Iranistyki UJ otrzymał ostatnią część księgozbioru orientalistycznego Profesora, w tym unikatowy zbiór publikacji dotyczących ta’zije, który stanowi bezcenną pomoc w realizacji projektu, powstającego obecnie w szkole doktorskiej nauk humanistycznych UJ.
Międzynarodowa kariera naukowa Profesora Piotra Chełkowskiego, w której za najważniejszy cel stawiał sobie budowanie dialogu między kulturami, a także jego życzliwa pamięć i troska o rodzimy Instytut Orientalistyki UJ, zasługują na wdzięczność wspólnoty akademickiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, której najlepszym wyrazem jest przyznany Profesorowi srebrny medal "Plus ratio quam vis".
Fotografia archiwalna - prof. Piotr Chełkowski
